Ο Ρόλος των Γονέων στη Συναισθηματική Νοημοσύνη

Ο ρόλος του γονέα στην ενίσχυση της συναισθηματικής νοημοσύνης των παιδιών

Η συναισθηματική νοημοσύνη (ΣΝ) έχει αναγνωριστεί από την επιστημονική κοινότητα ως ένας κρίσιμος παράγοντας για τη συνολική ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και μελλοντική προσαρμογή του ατόμου. Σύμφωνα με ποικίλες ερευνητικές μελέτες, η ενίσχυση της ΣΝ κατά την παιδική ηλικία συνδέεται με αυξημένη ακαδημαϊκή επίδοση, καλύτερες κοινωνικές δεξιότητες, και ενισχυμένη ψυχική ανθεκτικότητα. Οι γονείς αποτελούν τον πρωταρχικό παράγοντα κοινωνικοποίησης και διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση των συναισθηματικών δεξιοτήτων των παιδιών τους.

Ο John Gottman, καθηγητής ψυχολογίας και ερευνητής της οικογενειακής δυναμικής, διερεύνησε τη συμβολή των γονεϊκών πρακτικών στην ανάπτυξη της ΣΝ. Μέσα από τη μελέτη του, αναγνώρισε τέσσερις κατηγορίες γονεϊκών ανταποκρίσεων στα συναισθήματα των παιδιών:

1. Αποστασιοποιημένοι γονείς: Τείνουν να υποτιμούν ή να αγνοούν τα αρνητικά συναισθήματα των παιδιών, προτιμώντας την ευχάριστη συναισθηματική έκφραση. Χρησιμοποιούν αντιπερισπασμούς για να «εξαλείψουν» δυσάρεστα συναισθήματα (π.χ., πρόταση παρακολούθησης τηλεόρασης αντί αναγνώρισης του θυμού ή της λύπης).

2. Επικριτικοί ή αποδοκιμαστικοί γονείς: Θεωρούν τα έντονα συναισθήματα ως ανεπιθύμητα ή λανθασμένα, και προσπαθούν να τα καταστείλουν, συχνά μέσω τιμωρητικών μεθόδων (π.χ., απειλή τιμωρίας αν το παιδί συνεχίσει να κλαίει).

3. Επιτρεπτικοί ή παραχωρητικοί γονείς: Δέχονται ανεπιφύλακτα όλα τα συναισθήματα του παιδιού, αλλά αποτυγχάνουν να θέσουν σαφή όρια ή να προσφέρουν λειτουργική καθοδήγηση για τη διαχείρισή τους.

4. Συναισθηματικοί μέντορες: Αναγνωρίζουν τη σημασία όλων των συναισθημάτων — ακόμη και των δυσφορικών — και τα προσεγγίζουν ως ευκαιρίες για επικοινωνία και εκπαίδευση. Αυτοί οι γονείς επιδεικνύουν ενσυναίσθηση, συμβάλλουν στην κατανόηση των συναισθημάτων και υποστηρίζουν το παιδί στη διαχείρισή τους μέσα σε αποδεκτά κοινωνικά πλαίσια.

Τα ευρήματα του Gottman καταδεικνύουν ότι οι γονείς που υιοθετούν τον ρόλο του «συναισθηματικού μέντορα» ενισχύουν σημαντικά την ψυχοκοινωνική ευημερία των παιδιών τους. Τα παιδιά τους εμφανίζουν αυξημένες πιθανότητες για σχολική επιτυχία, υψηλότερη συναισθηματική ευελιξία και καλύτερη κοινωνική προσαρμογή.

Ο Gottman προτείνει πέντε διακριτά βήματα που ακολουθούν οι «συναισθηματικοί μέντορες» κατά την αλληλεπίδραση με το παιδί:

Τα πέντε βήματα της συναισθηματικής καθοδήγησης:

1. Συναισθηματική επίγνωση: Ο γονέας καλλιεργεί ενσυνείδητη αντίληψη των δικών του συναισθημάτων και, κατ’ επέκταση, είναι σε θέση να αναγνωρίσει και να αντιληφθεί έγκαιρα τα συναισθήματα του παιδιού.

2. Αξιοποίηση της συναισθηματικής έκφρασης ως ευκαιρία σύνδεσης: Αντί να αποφεύγει ή να καταπιέζει το συναίσθημα, ο γονέας το χρησιμοποιεί ως γέφυρα για συναισθηματική εγγύτητα και καθοδήγηση.

3. Ενεργητική ακρόαση και επικύρωση του συναισθήματος: Ο γονέας αφουγκράζεται προσεκτικά το παιδί, του προσφέρει την αμέριστη προσοχή του και αναγνωρίζει την εγκυρότητα της συναισθηματικής του εμπειρίας.

4. Λεκτικοποίηση των συναισθημάτων: Ο γονέας βοηθά το παιδί να αναγνωρίσει και να ονομάσει το συναίσθημα που βιώνει, καλλιεργώντας έτσι τη συναισθηματική λεξιλόγιο και κατανόηση.

5. Καθοδήγηση στη λύση προβλημάτων εντός ορίων: Ο γονέας διδάσκει στο παιδί ότι όλα τα συναισθήματα είναι θεμιτά, αλλά οι συμπεριφορές που τα συνοδεύουν πρέπει να είναι κοινωνικά αποδεκτές. Η καθοδήγηση περιλαμβάνει θέσπιση στόχων και ενίσχυση δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων.

Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι, σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα του Gottman, οι γονείς καταφέρνουν να εφαρμόσουν και τα πέντε αυτά βήματα μόνο στο 20-25% των περιπτώσεων. Επομένως, δεν απαιτείται τελειότητα από τους φροντιστές. Η συναισθηματική καθοδήγηση είναι μια δυναμική διαδικασία που προϋποθέτει υπομονή, ευελιξία και αυτοσυγκρότηση.

Επιπλέον, η ικανότητα ενός γονέα να προσφέρει συναισθηματική καθοδήγηση συνδέεται άμεσα με το δικό του επίπεδο συναισθηματικής επίγνωσης και ρύθμισης. Η καλλιέργεια της προσωπικής συναισθηματικής νοημοσύνης είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την υποστήριξη της ΣΝ του παιδιού. Η ενσυναισθητική αυτοφροντίδα, η αποδοχή του προσωπικού συναισθηματικού βιώματος και η αναζήτηση επαγγελματικής στήριξης όταν κρίνεται αναγκαίο, αποτελούν θεμέλια της γονεϊκής ενδυνάμωσης.

Εν κατακλείδι, η επένδυση στην ενίσχυση της συναισθηματικής νοημοσύνης των παιδιών μέσω της καθημερινής συναισθηματικής αγωγής από τους γονείς, προσφέρει μακροπρόθεσμα οφέλη και λειτουργεί ως προστατευτικός παράγοντας απέναντι σε μελλοντικές προκλήσεις. Η εκπαίδευση στον τομέα της ΣΝ αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο όχι μόνο για την παιδική ηλικία αλλά και για την υπόλοιπη ζωή.

Βιβλιογραφική Αναφορά
Το άρθρο βασίστηκε στο έργο της ψυχολόγου Meghan Owenz και στις ερευνητικές μελέτες του John Gottman.